Μίλτου Κουντουρά – “Κλείστε τα Σχολειά” : από την εφημερίδα του 1923 στην ιστοσελίδα του 2018
της Ευαγγελίας Καπετάνου
«Συχνά διαβάζοντας μάς συμβαίνει να σταματούμε σε κάποιες φράσεις, όχι μόνο για την ομορφιά της διατύπωσής τους είτε κάποιο άλλο λόγο, αλλά, τις περισσότερες φορές, και για την εξαιρετική βαρύτητα της σημασίας που έχει το νόημά τους. Και μας γίνονται αυτές οι φράσεις, κάποτε, εξαιρετικά οικείες και γυρίζουνε στο νου μας για πολύ καιρό. Και με το δίκιο τους ίσως. Κάποιες φορές καλύπτουνε όλη την πνευματική δημιουργία του προσώπου, που τις διατύπωσε, και δείχνονται σαν πρόγραμμά της. Έχουνε όμως και ουσιαστικότερη αποστολή. Το νόημα που περιέχουνε ταιριάζει πράγματι να ενοποιήσει και ολοκληρώσει το έργο του. Γιατί, ρυθμίζοντας το πνευματικό του εγώ, ρυθμίζει κατά συνέπεια και ολόκληρο το έργο του, αφού το δεύτερο δεν είναι παρά η αντικειμενική όψη του πρώτου, η αποκρυσταλλωμένη ζωή του».
Οι σκέψεις αυτές του Κωνσταντίνου Δεσποτόπουλου[1], ταιριάζουν απόλυτα στη φράση του Μίλτου Κουντουρά: «Κλείστε τα Σχολειά» και στο διαχρονικό ταξίδι της ομότιτλης μελέτης του.
Πρώτη δημοσίευση
Το πρώτο κείμενο – μελέτη για τα εκπαιδευτικά πράγματα του Μίλτου Κουντουρά, με τον τίτλο: «Κλείστε τα Σχολειά», δημοσιεύτηκε σε συνέχειες στην εβδομαδιαία εφημερίδα του Στρατή Μυριβήλη «Καμπάνα» Μυτιλήνης.
Η δημοσίευση άρχισε στις 24 Απριλίου 1923 στο φύλλο 5 και ολοκληρώθηκε στις 3 Ιουλίου 1923 στο φύλλο 15. Δεν υπάρχει συνέχεια στο φύλλο 14. Κάθε δημοσιευμένο τμήμα της μελέτης υπογράφεται με το ψευδώνυμο: «Ευεργέτουλας».
Στο Αρχείο του Μίλτου Κουντουρά υπάρχει χειρόγραφο σημείωμα, με το οποίο ο Κουντουράς, απευθυνόμενος στη δεσποινίδα Ρεν… (πιθανόν να είναι η ανιψιά του Ειρήνη (Ρένα), πρωτότοκη κόρη του αδελφού του, Γιάννη Κουντουρά), αποκαλύπτει την ταυτότητά του και εξηγεί από πού δανείστηκε το ψευδώνυμό του:
«Καθώς βλέπεις, Ευεργέτουλας είναι το ψευδώνυμο του κυριώτερου συνεργάτη μας. Τόχει δανειστεί από ένα μικρό χαριτωμένο ποτάμι της Μυτιλήνης – τον Ευεργέτουλα – που πηγάζει από τις ακράτες κορφές και τα σπλάχνα του ψηλότερού της βουνού, του Ολύμπου, περνά δροσίζοντας κ’ ευεργετώντας μικρά δασάκια και άλση και κάμπους, και χύνεται με χίλιους δυο καταρράχτες και παιγνιδίσματα στο γραφικώτατο κόλπο της Γέρας, απ’ όπου πάλι απλώνεται μ’ ένα πανθεϊστικόν εκμηδενισμό στη βαθυγάλανη θάλασσα του Αιγαίου!…».
Ευεργ.
Ο Μίλτος Κουντουράς, όπως προκύπτει από διάφορα στοιχεία του Αρχείου του, σχεδίαζε να εκδώσει, κανονικά, σε βιβλίο το «Κλείστε τα Σχολειά». Το 1923 όμως, προετοιμαζόμενος να λάβει μέρος σε διαγωνισμό του Υπουργείου Παιδείας για λήψη υποτροφίας και συνέχιση των σπουδών του στην Ευρώπη, δεν μπορούσε να ικανοποιήσει, αμέσως, την επιθυμία του αυτή. Έφτιαξε, έτσι, ένα χειροποίητο βιβλίο 33 σελίδων:
Χειροποίητο βιβλίο του Μίλτου Κουντουρά για το “Κλείστε τα Σχολειά”
Σε λευκές σελίδες κόλλησε, κατά σειρά δημοσίευσης, τα αποκόμματα της «Καμπάνας», σημειώνοντας στο τέλος της κάθε συνέχειας την αντίστοιχη ημερομηνία. Στο εξώφυλλο, ως όνομα του συγγραφέα, εμφανίζεται το ψευδώνυμο «Ευεργέτουλας», ενώ κάτω από τον τίτλο «Κλείστε τα Σχολειά», υπάρχει, (προφανώς μεταγενέστερα γραμμένη), χειρόγραφη προτροπή της συζύγου του Ολυμπίας Κουντουρά:
«Απ’ αυτό το θαύμα ας διαβαστούν πολλά!…».
Στο τέλος του χειροποίητου αυτού βιβλίου, και εκτός σελιδαρίθμησης, υπάρχει απόκομμα της Εφημερίδας «Νέα Χίος»:
Μίλτος Κουντουράς
Επί τω διορισμώ του συμπαθούς καθηγητού του Γυμνασίου μας κ. Μ. Κουντουρά εις το Γυμνάσιον Μυτιλήνης και τη αφίξει του εις την γεννέτειραν αυτού ο Ελεύθερος Λόγος Μυτιλήνης γράφει.
«Μας ήλθε χθες από την Χίον ο συμπατριώτης λογοτέχνης κ. Μίλτος Κουντουράς, διορισμένος καθηγητής στο Γυμνάσιό μας. Είνε γνωστή η μόρφωσις και η αξία του κ. Κουντουρά ώστε να περιττεύει κάθε σχετική σύστασις. Είνε ιδικός μας διανοούμενος, από τους πιο εκλεκτούς και ήτανε άδικο να μένη μακρυά από το Γυμνάσιο της πατρίδος του, που έχει τόσην ανάγκην τώρα εσχάτως από στοργικούς και νεοϊδεάτας καθηγητάς. Μα εκείνο που μας ενθουσιάζει περισσότερον εις την περίπτωσιν αυτήν είνε η σκέψις ότι η μαραμένη διανοητική κίνησις του Τόπου μας θα πάρη ασφαλώς με τον ερχομόν του κ. Κουντουρά νέαν ζωήν και δύναμιν. Να γιατί αναγγέλλομεν με τόσην χαράν την μετάθεσιν του κ. Κουντουρά από την Χίον εις την Μυτιλήνην».
Σ.Ν.Χ. [Σημείωση Νέας Χίου]: Η πατρίς Χίος συγχαίρουσα την γείτονα αδελφήν νήσον λυπείται τα μέγιστα διότι χάνει ένα τοιούτον λαμπρόν καθηγητήν του Γυμνασίου μας.
ΝΕΑ ΧΙΟΣ, 20-3-1923
Και πράγματι, όπως προέβλεψε ο «Ελεύθερος Λόγος», ένα μήνα μετά την άφιξή του, ο Μίλτος Κουντουράς με τη μελέτη του «Κλείστε τα Σχολειά», δίνει «νέα ζωή και δύναμη» στη «μαραμένη διανοητική κίνηση» της Μυτιλήνης.
Έκτοτε η μελέτη «Κλείστε τα Σχολειά» παραμένει , για πολλά χρόνια, στην αφάνεια.
Αναφορές και Αναδημοσιεύσεις
Ο Γ. Βαλέτας , Διευθυντής του Περιοδικού Αιολικά Γράμματα , αφιερώνει το τεύχος 24, (Χρόνος Δ΄, Νοέμβρης – Δεκέμβρης 1974), «στον πρωτοπόρο παιδαγωγό ποιητή Μίλτο Κουντουρά». Στη σελίδα 479 του περιοδικού, όπου δημοσιεύονται τα «Κατάλοιπα του Κουντουρά», ο Βαλέτας σημειώνει: «Λείπει και η σειρά επιφυλλίδες του στην «Καμπάνα» του 1923 με την πρωτοποριακή παιδαγωγική μελέτη του «Κλείστε τα σχολειά», δημοσιευμένη με το ψευδώνυμο «Ευεργέτουλας»,…».
Το 1976 ενενήντα οκτώ δασκάλες, απόφοιτες του Διδασκαλείου Θηλέων Θεσσαλονίκης, νιώθοντας το χρέος να φέρουν στην επικαιρότητα το όνομα και το έργο του παιδαγωγού – ποιητή Μίλτου Κουντουρά, διευθυντή του Διδασκαλείου στα χρόνια 1927 – 1930, εργάζονται συλλογικά και εκδίδουν, με δική τους χρηματοδότηση, το βιβλίο: Μίλτος Κουντουράς «Διδασκαλείο Θηλέων Θεσσαλονίκης , 1927 -1930».[2]
Τη συγγραφή του βιβλίου ανέλαβαν δεκαπέντε από τις μαθήτριες του Κουντουρά, οι οποίες και αποτέλεσαν τη Συντακτική Επιτροπή. Η Συνταχτική Επιτροπή είχε πρόσβαση στο προσωπικό Αρχείο του Μίλτου Κουντουρά, με τη σύμφωνη γνώμη της συζύγου του Ολυμπίας και του γιου του Λίνου.
Φαίνεται ότι βρήκαν στο Αρχείο του Κουντουρά ολόκληρη τη μελέτη «Κλείστε τα Σχολειά», (την αναφέρουν ως άρθρο), γιατί αναλύουν, πλήρως, το περιεχόμενο της στη σελίδα 27 του βιβλίου τους:
Ο Μίλτος Κουντουράς επισημαίνει ότι «το πρόβλημα της παιδείας είναι θέμα πολιτικοκοινωνικό και παίρνει θέση. Η κοινωνία, λέει, που το σχολειό και τον δάσκαλο τον κατάντησαν στα χάλια που έχει, είναι αδύνατο να ορθοποδήσει και να θρέψει ιδανικά. Αφύσικη είναι η ζωή των παιδιών στο σχολειό. Αντί να είναι σχολειό ζωής, το σχολικό πρόγραμμα αποξενώνει τα παιδιά από τη ζωή. Διαπιστώνει τη χαμηλή μόρφωση των δασκάλων, την κακή κατάσταση των κτιρίων. «Εκάναμε», λέει, «κακή αντιγραφή ξένων προτύπων • δεν σκύψαμε πρώτα – πρώτα μέσα μας να δούμε τον εαυτό μας, να δούμε ποιοι είμαστε εμείς … τι έχομε και τι μας λείπεται».
Αντίθετα «πολεμάμε με τυφλό πείσμα να σταματήσομε τη ζωή που οργά και πάλλεται και κυλάει αιωνίως μεταβαλλόμενη, να της φορέσουμε τις ωραίες ίσως αλλά νεκρές πια προσωπίδες του αρχαίου κόσμου… πιστεύοντας πως θα ξαναζήσει ο αρχαίος πολιτισμός».
Όποιος σήμερα διαβάζει αυτό το άρθρο εκπλήσσεται με την παρρησία του και την ορθή επισήμανση της ρίζας του κακού. Πέρασαν πενήντα δύο χρόνια από τη δημοσίευση του άρθρου, αλλά το θέμα εξακολουθεί να παραμένει άλυτο»!
Το 1977 στο Περιοδικό Αιολικά Γράμματα, τεύχος 38-39 (Χρόνος Ζ΄, Μάρτης – Ιούνης 1977) και στις σελίδες 90 και 91, δημοσιεύεται, με την υπογραφή «Ευεργέτουλας», το κείμενο: « Κλείστε τα Σχολειά – Το Εκπαιδευτικό ξεχαρβάλωμα». Για το κείμενο αυτό, το οποίο ο Βαλέτας δεν είχε βρει, το 1974, στα Κατάλοιπα του Κουντουρά, υποσημειώνει : «Το πρώτο μέρος μιας επαναστατικής παιδαγωγικής μελέτης του Μίλτου Κουντουρά, που δημοσιεύτηκε σε συνέχειες τον Απριλομάη του 1923 στην εφημερίδα του Μυριβήλη «Καμπάνα» με το ψευδώνυμο «Ευεργέτουλας», που είναι ποταμός της πατρίδας του Γέρας».
Δεν είναι γνωστό αν, το 1977, ο Γ. Βαλέτας είχε στα χέρια του και τις υπόλοιπες συνέχειες της μελέτης και είχε την πρόθεση να τις δημοσιεύσει σε μελλοντικά τεύχη του περιοδικού του.
Το 1984 ο Παναγιώτης Δ. Πανταζής, Φιλόλογος – Συγγραφέας, εκδίδει το βιβλίο «Μίλτος Κουντουράς, ο δάσκαλος της Ρωμιοσύνης»[3]. Το βιβλίο βραβεύεται από την Εταιρεία Ελλήνων Λογοτεχνών, ως το καλύτερο βιβλίο της χρονιάς.
Ο Πανταζής, στις Πηγές, (σελίδα 108 του βιβλίου), αναφέρει ότι για τη συγγραφή έλαβε υπόψη του, μεταξύ άλλων, και το «Κλείστε τα σχολειά» (σειρά άρθρων του Μίλτου Κουντουρά στην εφημερίδα «Καμπάνα» Μυτιλήνης, 1923), και, στη σελίδα 26, εκφράζει τη γνώμη του γι’ αυτή τη μελέτη:
«Διαπιστώνοντας τη στειρότητα του ελληνικού σχολείου θα ξεσπαθώσει το 1923 από τις στήλες της λεσβιακής εφημερίδας του Στρατή Μυριβήλη «Καμπάνα» σε δέκα συνέχειες με την επαναστατική κραυγή «Κλείστε τα Σχολειά!». Το κείμενο αυτό ήταν ένα σήμα κινδύνου, που τον έφερε αντιμέτωπο με το είδωλο μιας παιδείας απατηλής, στην οποία, κατά τη γνώμη του, το κακό, που δημιουργείται, είναι μεγαλύτερο από το καλό. Ήταν μια καταγγελία της χρεωκοπίας της ελληνικής εκπαίδευσης. Μια φωνή αγωνίας, που προήλθε από έναν πικραμένο, αλλά εμπνευσμένο παιδαγωγό. Και θυμίζει την επαναστατική κραυγή του Ρουσσώ: «Πίσω στη φύση!».
Το 1984 η οικογένεια του Μίλτου Κουντουρά, αποτελούμενη από τη σύζυγό του Ολυμπία και τον γιο του Λίνο, αναθέτει στον Αλέξη Δημαρά, Φιλόλογο και Ιστορικό της Εκπαίδευσης, την έκδοση των Εκπαιδευτικών Απάντων του Μίλτου Κουντουρά.
Σχετικά με την έκδοση αυτή ο επιμελητής της, Α. Δημαράς, γράφει:
«Από τις πρώτες επαφές της οικογένειας Κουντουρά με τον επιμελητή τούτης της έκδοσης, υπήρξε απόλυτη συμφωνία ως προς τους στόχους και το περιεχόμενό της: Πρόθεση και των δύο πλευρών ήταν να εκδοθεί ένα βιβλίο άρτιο και όχι αποσπασματικό, πλήρες αλλά όχι πληθωρικό, επιστημονικό αλλά όχι σχολαστικό, που να περιέχει τα δημοσιευμένα εκπαιδευτικο – παιδαγωγικά κείμενα του Μίλτου Κουντουρά, και ό,τι σχετικό μπορούσε να αξιοποιηθεί – σύμφωνα με τις αρχές αυτές – από το υλικό του Αρχείου του».
Η εργώδης προσπάθεια του Δημαρά είχε ως αποτέλεσμα την έκδοση ενός δίτομου έργου, που περιλαμβάνει τα Εκπαιδευτικά Άπαντα του Κουντουρά και στο οποίο, ευφυέστατα, ο Δημαράς έδωσε τον τίτλο «Κλείστε τα Σχολειά»[4].
Στο Μέρος Ι Ι του Τόμου Α΄, που έχει, επίσης, τον τίτλο «Κλείστε τα Σχολειά», δημοσιεύεται, στο σύνολο της, η ομότιτλη μελέτη με την οποία ο Κουντουράς τοποθετήθηκε, δημόσια, για τα εκπαιδευτικά πράγματα της Ελλάδας, το 1923.
Το 1988 η Ακαδημία Αθηνών απένειμε Βραβείο στον Αλέξη Δημαρά «για την έκθεση και την εν γένει παρουσίαση του έργου του παιδαγωγού Μίλτου Κουντουρά, στο βιβλίο με τον τίτλο: «Μίλτος Κουντουράς, Κλείστε τα Σχολειά (Εκπαιδευτικά Άπαντα)».
Η βράβευση του Αλέξη Δημαρά έγινε στην Πανηγυρική Συνεδρία της Ακαδημίας Αθηνών, στις 29 Δεκεμβρίου 1988.
Το 1989 ο Αριστείδης Κουτζαμάνης, Διευθυντής του Περιοδικού Παιδαγωγικό Βήμα Αιγαίου, το οποίο είναι Όργανο του Παιδαγωγικού Ομίλου Αιγαίου: Μίλτος Κουντουράς, αφιερώνει το τεύχος 4, (Χρόνος Α΄, Οκτώβρης – Δεκέμβρης 1989), «Στη μνήμη ενός αληθινού δασκάλου». Στο Περιοδικό αναδημοσιεύεται, πλήρως, το «Κλείστε τα Σχολειά» του Μίλτου Κουντουρά, με Σχολιασμό του Αρ, Κουτζαμάνη:
Κλείστε τα Σχολειά
«Όπως ο Γύφτος (η ελεύθερη σκέψη), στο Δωδεκάλογο του εθνικού μας βάρδου [Κωστή Παλαμά], βλέποντας το Έθνος να παραδέρνει και να κατρακυλά όλο και «πιο βαθιά στου κακού τη σκάλα», γίνεται μαστιγωτής των δυνάμεων που εμποδίζουν την ανανέωση των ανθρώπινων αξιών και γκρεμιστής των ψεύτικων ειδώλων για να μεταβληθεί, με το βιολί του, σε προφήτη και νομοθέτη και οικοδόμο και οδηγό του ελληνισμού, έτσι και ο φλογερός «δάσκαλος της Ρωμιοσύνης»- ο Κουντουράς – πριν φύγει για σπουδές στη Γερμανία, με το άρθρο αυτό στο περιοδικό της Μυτιλήνης «Καμπάνα» (24 Απρίλη – 3 Ιούλη 1923) του Στρατή Μυριβήλη, καταγγέλλει με ασυνήθιστο σθένος:
– Το στείρο πνεύμα, που κυριαρχούσε στα σχολεία.
– Τον κομματισμό, που στεκόταν εμπόδιο σε κάθε γόνιμη και δημιουργική προσπάθεια για αλλαγή της εκπαιδευτικής και κοινωνικής πραγματικότητας.
– Την υποκριτική κοινωνία, που από τη μια ζητούσε τα πάντα από το δάσκαλο και από την άλλη τον περιφρονούσε και πάσχιζε να τον κρατά σε οικονομική ένδεια και πνευματική καθυστέρηση, τυφλό υπηρέτη των συμφερόντων της άρχουσας τάξης και άκριτο εκφραστή της ιδεολογίας της.
– Το άστοργο και αυταρχικό κράτος, που μεταχειριζόταν το δάσκαλο σα «διανοούμενο υποζύγιο» και τον καθήλωνε σε μια άθλια ζωή με το γλίσχρο μισθό.
– Το κυβερνητικό σύστημα, που έμενε αδιάφορο για τη «νεοελληνική πραγματικότητα» και με το συγκεντρωτισμό του διαιώνιζε «τη διοικητική κακοδαιμονία», διόγκωνε τη «γραφειοκρατία», καλλιεργούσε τη «θεσιθηρία» και την «αργομισθία», και καταδίκαζε «σε μαρασμό και απονέκρωση» τις ζωντανές δυνάμεις του λαού που ζούσε στην περιφέρεια.
Αλλά, ο φωτισμένος αυτός δάσκαλος, δε σταματά στην άρνηση της θλιβερής κατάστασης, από την οποία σ’ ελάχιστα ίσως διαφέρει η σημερινή, προχωρεί σε δραστικές λύσεις, Προτείνει σε κείνους που αγαπούν αυτό τον τόπο να κλείσουν αυτά τα κατ’ όνομα σχολεία – τα σχολαστικά, τα δογματικά, τα επιλεκτικά, τα παθητικά, τα πνευματοκτόνα – και στη θέση τους να φτιάξουν καινούργια, θεμελιωμένα στο δημοκρατικό αίτημα, που να εξανθρωπίζουν πραγματικά τον άνθρωπο και να βελτιώνουν το κοινωνικό σύνολο, σχολεία μέσα από τα οποία θα ξεπηδήσει «μια παιδαγωγική συγκροτημένη από τον εκπαιδευτικό και υπαγορευμένη από τις ανάγκες της καθημερινής πράξης».
Και με το άρθρο αυτό ο Κουντουράς, πολύ πριν αρχίσει το αναμορφωτικό έργο του στο Διδασκαλείο Θηλέων Θεσσαλονίκης, έχει υπογράψει την καταδίκη του και προδικάσει τις διώξεις, τις διαπομπεύσεις και τις ταπεινώσεις που θα επακολουθούσαν. Γιατί, καθώς τόσο εύστοχα παρατηρεί ο Αλέξης Δημαράς στα «Εκπαιδευτικά Άπαντα» του Κουντουρά (τομ.Α΄, ρκα΄), «όπως η Εκκλησία εμφανίζεται να αντιμετωπίζει με περισσότερη ανησυχία και βιαιότητα τους αιρετικούς της παρά τους αλλοθρήσκους, έτσι και οι δυνάμεις του αστισμού μάχονται με ιδιαίτερη σκληρότητα τους μεταρρυθμιστές που προέρχονται – ή, ακόμη χειρότερα, ανήκουν – στις δικές του τάξεις».
Το 2005 ο Ιγνάτιος Καράμηνας εκδίδει το βιβλίο «Ο Παιδαγωγός Μίλτος Κουντουράς»[5] στη σελίδα 46 του οποίου γράφει για το «Κλείστε τα Σχολειά»:
«με το άρθρο του [ο Κουντουράς] περιγράφει με τον πιο ζωντανό και ανάγλυφο τρόπο την κακή κατάσταση του σχολείου και γενικότερα του εκπαιδευτικού συστήματος, αλλά και με την ρηξικέλευθη και επαναστατική του πένα θίγει αραχνιασμένες και παγιωμένες καταστάσεις που τρώνε τα σωθικά του σχολείου και ανοίγει το παράθυρο του διαλόγου για ένα διαφορετικό σχολείο, ένα σχολείο ανοιχτό, το οποίο θα αναδυθεί από το κλείσιμο του παλιού και θα αναγεννηθεί από τις στάχτες του».
Το 2007 ο Σύλλογος Εκπαιδευτικών Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Λέσβου, ο οποίος φέρει την επωνυμία «Μίλτος Κουντουράς», χρηματοδοτεί την επανέκδοση της μελέτης του Μίλτου Κουντουρά «Κλείστε τα Σχολειά»[6] και προσφέρει το βιβλίο στον διδασκαλικό κόσμο του νησιού.
Ο Αριστείδης Καλάργαλης στην Εισαγωγή, σελίδα στ΄ του βιβλίου, γράφει, για την απήχηση που είχε το «Κλείστε τα Σχολειά»:
«Η δημοσίευση των άρθρων δεν άφησε αδιάφορους τους υποψιασμένους Λέσβιους φοιτητές. Ο Βασίλης Αρχοντίδης ζήτησε από τον παλιό του καθηγητή Αριστείδη Δελή να του στείλει, στην Αθήνα, τα σχετικά φύλλα της Καμπάνας. Και σε συνάθροιση στο σπίτι του Λίνου Πολίτη έγινε η ανάγνωση και ο σχολιασμός. Στη συνάντηση αυτή βρέθηκαν και οι φοιτητές της Νομικής Ασημάκης Πανσέληνος και Γιώργος Κορτέσης, καθώς και ο Γιάννης Μαρουδής φοιτητής της Ιατρικής».
Το 2010 στο Περιοδικό «Νέα Παιδεία», έτος τριακοστό τέταρτο, τεύχος 133, και στις σελίδες 16 και 17, δημοσιεύεται κείμενο της Ευαγγελίας Καπετάνου με τον τίτλο:
«Μίλτος Κουντουράς (Σκόπελος Μυτιλήνης 1889 – Αθήνα, 1940) – Ένας αξεπέραστος παιδαγωγός, 70 χρόνια μετά»
«Συμπληρώνονται εφέτος 70 χρόνια από το θάνατο του Μίλτου Κουντουρά. για τον οποίο ο Ασημάκης Πανσέληνος έγραψε ότι «ως παιδαγωγός υπήρξε ο πιο ανθρώπινος δάσκαλος πόβγαλε ποτέ το ρωμαίϊκο».
Η πολύμορφη προσωπικότητα του Κουντουρά ( ποιητής, θεατρικός συγγραφέας, ιδρυτικό μέλος της Φοιτητικής Συντροφιάς, Φιλόλογος – βασικός εκπρόσωπος του εκπαιδευτικού δημοτικισμού, παιδαγωγός, Διευθυντής του Διδασκαλείου Θηλέων Θεσσαλονίκης κατά την «Ιερή τριετία 1927 – 1930», Σύμβουλος τους Εκπαιδευτικού Γνωμοδοτικού Συμβουλίου στο Υπουργείο Παιδείας, εισηγητής σημαντικών νομοθετημάτων της Μεταρρύθμισης του 1932 και Διευθυντής του Περιοδικού «Παιδεία»), συγκίνησε όχι μόνον όσους τον γνώρισαν από κοντά (Β. Ρώτας, Α. Δελμούζος, Δ. Γληνός, οι μαθήτριες του Διδασκαλείου Θηλέων Θεσσαλονίκης κ.ά), αλλά και όσους αξιοποίησαν, με σχετικές εκδόσεις, τα κείμενά του (Γ. Βαλέτας, Π. Πανταζής, Α. Δημαράς, Ι. Καράμηνας, Α. Καλάργαλης κ.ά.).
Το αρχείο του Μίλτου Κουντουρά, πολύτιμο για την ιστορία της ελληνικής εκπαίδευσης κατά τον 20ο αιώνα, διαφύλαξε με θυσίες, σε «πέτρινα χρόνια», η σύζυγος και «διά βίου» μαθήτριά του Ολυμπία Δημούλα – Κουντουρά.
Ίσως κάποιος, που δεν γνωρίζει πρόσωπα και πράγματα, ν’ αναρωτηθεί: Άραγε τι σηματοδοτεί, το 2010, η όποια αναφορά στο Μίλτο Κουντουρά, πέραν της ψυχικής ανάγκης που νοιώθουν μερικοί, επιζώντες ρομαντικοί της εκπαίδευσης, να τιμήσουν την μνήμη και την προσφορά του;
Η απάντηση είναι μία: Ο Κουντουράς χρειάζεται γιατί η Ιστορία επαναλαμβάνεται!
Όταν επέστρεψε από τη Μικρά Ασία, όπου πολέμησε ως έφεδρος υπολοχαγός, η Ελλάδα ζούσε μία δραματική εποχή με το προσφυγικό ζήτημα, την οικονομική κρίση, τη μεταπολίτευση και την ψυχική κόπωση μετά τη Μικρασιατική περιπέτεια. Μαζί με τα άλλα προβλήματα πρόβαλλε τότε και το εκπαιδευτικό. Το σχολείο δε μπορούσε πια να ανταποκριθεί στις νέες απαιτήσεις που δημιουργούσε η περίοδος του 1922.
Το 1923 ο Κουντουράς δημοσιεύει στην εφημερίδα του Στρατή Μυριβήλη «Καμπάνα» μία σειρά άρθρων του με τον ανατρεπτικό τίτλο «Κλείστε τα Σχολειά», όπου, με τόλμη, καυτηριάζει την κακή κατάσταση της ελληνικής εκπαίδευσης και διατυπώνει, ξεκάθαρα, τις θέσεις του για ένα καινούργιο σχολείο.
«Κόμμα, δασκαλισμός, ξενομανία!», γράφει, «Να το τρικέφαλο φίδι που κρυφοτρώει και την Εκπαίδευση! Την έκαμε ανήθικη το Κόμμα. Τηνε χαρτοποίησε και την αποξήρανε ο δασκαλισμός. Την αποξένωσε από τη νεοελληνική πραγματικότητα η αψυχολόγητη ξενομανία». Και τολμάει να οραματιστεί: «΄Ισως μιά νέα ισορροπημένη ατομική πρωτοβουλία ανυψώσει κάποτε και το σχολειό σε αληθινό καλλιτέχνημα».
Τα τελευταία αυτά λόγια του «πήραν σάρκα και οστά στο μεγάλο καλλιτεχνικό και παιδαγωγικό πείραμα» που έκανε ο Κουντουράς στο Διδασκαλείο Θηλέων Θεσσαλονίκης.
Το «Κλείστε τα Σχολειά» του Κουντουρά, 87 χρόνια μετά, διατηρεί μια δραματική επικαιρότητα γιατί το πνεύμα, που διέπει το σχολείο, δεν άλλαξε ουσιαστικά, όπως μπορούν να σας διαβεβαιώσουν όλοι όσοι ζουν ή έστω παρακολουθούν τη σημερινή εκπαιδευτική μας πραγματικότητα.
Στου ιστορικού κύκλου τα γυρίσματα η Ελλάδα ζει και σήμερα, όπως το 1922, μια περίοδο βαθειάς οικονομικής (και όχι μόνον) κρίσης, παραπαίοντας ανάμεσα σε ακαθόριστους εθνικοκοινωνικούς στόχους και στην ανάγκη για επιβίωση, μέσα στο ρευστό περιβάλλον της παγκοσμιοποίησης.
Το σχολείο δεν ανταποκρίνεται στις ανάγκες της εποχής μας και, το σημαντικότερο, οι μαθητές του είναι δυστυχισμένοι, γιατί τους πνίγουν η καταναγκαστική μάθηση, η πλήξη και η ανία, που γεννούν βία.
Η ανεπάρκεια του εκπαιδευτικού μας συστήματος αποκαλύπτεται και από τις θλιβερές επιδόσεις των 15χρονων Ελλήνων μαθητών στις εξετάσεις του διεθνούς προγράμματος PISA του ΟΟΣΑ. Δυστυχώς όμως τα αποτελέσματα της αξιολόγησης αυτής αποτελούν σε εμάς «κρατικό μυστικό», στο οποίο έχουν πρόσβαση μόνο οι ερευνητές της εκπαίδευσης.
Αν η μόνη ελπίδα για την Ελλάδα είναι η Παιδεία με μαθητές ευτυχισμένους, τότε το όραμα ενός νέου σχολείου, όπως το πρόβαλλε ο Κουντουράς στο «Κλείστε τα Σχολειά» και το υλοποίησε στο Διδασκαλείο Θηλέων Θεσσαλονίκης, είναι και σημερινό αίτημα.
Και οι σύγχρονοι παιδαγωγοί τι κάνουν τώρα που χρειαζόμαστε, όσο και στη δεκαετία του 1920, έναν νέο Κουντουρά;
Η πικρή αλήθεια είναι ότι δεν αγνοεί, εύκολα, κάποιος το ατομικό του συμφέρον. Δεν βγαίνει, πρόθυμα, από την ασφάλεια του «ερευνητικού εργαστηρίου» των διαφόρων εκπαιδευτικών θεσμών, που παράγουν δημοσιεύσεις και εμπλουτίζουν βιογραφικά. Δεν υψώνει τη φωνή του για να πει, θαρρετά, τι πρέπει να γίνει στην ελληνική εκπαίδευση απ’ εδώ κι εμπρός και να ενοχλήσει τους βολεμένους.
Να γιατί ο Μίλτος Κουντουράς, που έγραψε και πάλεψε, στη θεωρία και στην πράξη, για μια «Αγωγή προς τη σωματική, ηθική και ψυχική παληκαριά», παραμένει, ως παιδαγωγός, μέχρι σήμερα αξεπέραστος !».
miltoskountouras.gr – Η επίσημη ιστοσελίδα του Έλληνα Παιδαγωγού.
2018: Με τη δημοσίευση της μελέτης «Κλείστε τα Σχολειά» στην επίσημη ιστοσελίδα του Παιδαγωγού – Ποιητή Μίλτου Κουντουρά, ελπίζουμε να διαδοθεί, ακόμα πιο πολύ, το όραμά του : «Κλείστε τα Σχολειά να φτιάσουμε καινούργια!» όπου «η ασυγκράτητη ζωηράδα του παιδιού, ο έρωτας, το τραγούδι, η χαρά που κάνει τρέλες» δε θα είναι πια «θανάσιμα αμαρτήματα», και όπου «δε θα μας ενδιαφέρουν τόσο πολύ οι γνώσεις και η ξερή σοφία, όσο η ωραία ψυχή και η ελεύθερη συνείδηση»!
Ευαγγελία Καπετάνου,
Επ. Διευθύντρια 3ου Λυκείου Νέας Φιλαδέλφειας «Μίλτος Κουντουράς»
Παραπομπές
1. Από την Εισαγωγή του Ακαδημαϊκού Καθηγητή Κωνσταντίνου Δεσποτόπουλου στο άρθρο του με θέμα: «Το πρώτο πρόβλημα της πνευματικής ζωής». Το άρθρο αυτό υπήρξε το πρώτο δημοσίευμα του Κ. Δεσποτόπουλου, στον μακρύ κατάλογο του συγγραφικού έργου του, και δημοσιεύτηκε στο περιοδικό ΙΔΕΑ, τόμος Ι αριθ. 11, Νοέμβριος 1933.
Στο περιοδικό ΙΔΕΑ, τόμος Ι. αριθ. 4 και 5, Απρίλιος και Μάιος 1933, έχει δημοσιευτεί και η μελέτη του Μίλτου Κουντουρά με θέμα: «Η θέση του Δημοτικισμού στη σημερινή Εκπαίδευση». Τη μελέτη του αυτή ο Κουντουράς την ανατύπωσε από το περιοδικό και την εξέδωσε ως βιβλίο:
Μίλτου Κουντουρά, «Η θέση του Δημοτικισμού στη σημερινή Εκπαίδευση», Έκδοση Μ. Ι. Σαλίβερου, Αθήνα, 1933
2. Μίλτος Κουντουράς «Διδασκαλείο Θηλέων Θεσσαλονίκης , 1927 -1930», εκδόσεις «Gutenberg», Αθήνα, 1976
3. Π.Δ.Πανταζής, Μίλτος Κουντουράς, ο δάσκαλος της Ρωμιοσύνης, Εκδόσεις
Φιλιππότη, Αθήνα, 1984
4. Μίλτος Κουντουράς, Κλείστε τα Σχολειά (Εκπαιδευτικά Άπαντα), τόμοι Α΄& Β΄, Επιμέλεια – Σχόλια: Αλέξης Δημαράς, εκδόσεις «Γνώση», Αθήνα, 1985
5. Ιγνάτιος Καράμηνας, Ο Παιδαγωγός Μίλτος Κουντουράς, Εκδόσεις «Ατραπός», Αθήνα, 2005
6. Μίλτος Κουντουράς, Κλείστε τα Σχολειά, άρθρα στην Καμπάνα, Εισαγωγή – Επιμέλεια: Αριστείδης Καλάργαλης, Έκδοση: Σύλλογος Εκπαιδευτικών Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Λέσβου «Μίλτος Κουντουράς», τυπογραφείο Δ. Δούκας & Σία, Μυτιλήνη, 2007
Επανέκδοση: Εκδοτικός Οίκος Αδελφών Κυριακίδη Α.Ε., Θεσσαλονίκη, 2011